عشق به هیچ وجه امری اختیاری نیست که بتوان خود را با دستور العملی عاشق کرد. عشق محصول غیر اختیاری حالات روحی و معرفت به شباهتهایی است که بین عاشق و معشوق هست.
برای رسیدن به عشق خدا باید با گذشتن از مرحله حیوانیت به مرحله انسانیت رسید، که همان جنبه الهی انسان است؛ زیرا نفس ناطقه انسانی شعله ای است از مشعل جلال حق، و پرتوی است از اشعه جمال مطلق، و گلی است از گل زار عالم قدس؛ و از این جهت است که وقتی از روح انسانی سؤال شد، خطاب رسید که «قل الروح من أمر ربی» یعنی بگو روح از عالم امر پروردگار من است، و یا در حق حضرت آدم(ع) فرمود :«إنی جاعل فی الأرض خلیفة» یعنی به درستی که من از برای خود در زمین خلیفه قرار می دهم.
اما این خلافت که شرط رسیدن به عشق خداست، "ظهور تام پیدا نمی کند مگر این که بعد از اداء واجبات و ترک محرمات، مواظبت بر نوافل و مستحبات شود." هر چند صرف اطاعت برای عشق کافی نیست، بلکه روح صاف و فطرت سازگار و تربیت شده و معرفت هم می خواهد.
علمای اخلاق عشق و محبت را حقیقتی مستقل می دانند که مؤمن کامل باید در عین ایمان و اطاعت، محبت و عشق به خدا را نیز داشته باشد. خداوند در ستایش جمعی از مؤمنین می فرماید: «یحبهم ویحبونه» یعنی خدا ایشان را دوست دارد و ایشان هم خدا را دوست دارند.
اما اگر بخواهیم کمی زمینی تر و ملموس تر سخن بگوییم، برای شما توصیه ای را که حضرت آیت الله بهجت در این گونه موارد داشتند، می آوریم. ایشان مکررا این مضمون را می فرمودند که شخص باید از معصیت عملی و اعتقادی پرهیز کند. مراد از معصیت عملی، تخلف از وظائف فقهی و اخلاقی است؛ و مراد از معصیت اعتقادی، اجازه ورود افکار و قضاوتهای غیر صحیح در دل است. محدوده آن عمل و این اعتقاد را هم معلومات ما مشخص می کنند. ما به هر آنچه می دانیم موظفیم و نه بیشتر. بله، یکی از وظائف ما هم یادگیری هر چه بیشتر است. هر روز سعی کنیم مطلبی از تعالیم دین را یاد بگیریم، و از آن پس بدان عمل کنیم. اگر چنین کنیم بقیه راه را خود خدا متکفل خواهد شد. خود او دست ما را خواهد گرفت و به سر منزل مقصود می رساند. «إن تتقوا الله یعلمکم الله» یعنی اگر تقوا پیشه کنید، خدا آنچه را نمی دانید به شما می آموزد؛ و «إن تتقوا الله یجعل لکم مخرجا» یعنی اگر تقوا پیشه کنید، خدا برای شما راه خروج از مهالک را نشان می دهد. و تقوا ـ یعنی خداترسی ـ به همان است که گفتیم؛ یعنی عمل به آنچه می دانیم و سعی ممکن در یادگیری آنچه نمی دانیم.
برای کسب اطلاعات بیشتر به کتاب "معراج السعادة" از ملا احمد نراقی؛ "حکمت الهی" از مرحوم الهی قمشه ای؛ "فلسفه عرفان" از دکتر سید یحیی یثربی، و "خطبه همام" از نهج البلاغه و "مقالات" از استاد محمد شجاعی و ... مراجعه شود.